La historia da nossa val entscheiva ton sco igl ei enconuschent entuorn ils onns 700 cun Sigisbert, il prus pelegrin francon e siu gidonter Placi. El liug, nua che Placi ei vegnius scavazzaus ei la baselgia da s. Placi vegnida baghegiada ed entuorn ils onns 750 l’emprema claustra. Cun quella fundaziun entscheiva era la historia dalla Val Medel e dil Pass Lucmagn.
La historia dalla Val ei en siu origin pia oravontut la historia dalla claustra da Mustér e historia dil pass Lucmagn. La perscrutaziun historica suppona denton era l’existenza aunc pli veglia d’ina via romana sur il pass (aunc oz il num Punt Romana) a Pali. Gia entuorn il 5/6avel tschentaner fuva il Lucmagn probabel enconuschents sco passadi dil sid al nord e viceversa sur las alps. Da lezzas uras sco via da sauma da Mustér sur Sontga-Gada, Mumpé-Medel, Vergera, Mutschnengia tras Platta a s. Gions, sur il pass Lucmagn (sin 1’918 m.s.m), tras la Val Blegn giuaden el Tessin ed encunter l’Italia.
Project d’ina viafier sur il Lucmagn
Ord igl onn 1937 dat ei in studi digl inschignier cantunal Richard La Nicca per ina lingia da viafier tras Las Ruinas e dalla val viaden sur il Pass dil Lucmagn. Igl onn 1845 han La Nicca e siu cumbattant Wolfgang Kilias inoltrau tier la regenza cantunala la damonda da concessiun per la construcziun d’ina viafier naven dil cunfin el nord dil cantun, encunter Cuera e sur il Lucmagn tochen il cunfin dil Tessin. Ei ha caschunau grevas e liungas tractivas cun ils cantuns cunfinai da S. Gagl e Tessin, sco era cun Turin, Genua e Milaun pertuccont la finanziaziun dil project. Suenter las tractivas e conferenzas che han buca purtau resultats duvreivels, sco era per munconza dil sustegn sin palancau naziunal, ha il cussegl grond dil cantun Grischun decidiu ils 2 da fenadur 1852 da buca dar la concessiun per ina viafier sur il Lucmagn. Sur il pass duei ad interim vegnir baghegiau mo ina via. Cheutras ei il project dalla viafier tras la Val Medel staus satraus. Enstagl dalla viafier sur il Lucmagn ei la viafier dil Gotthard vegnida realisada (avertura 1882).
La construcziun dalla via sur il Lucmagn (1870–1877)
Gl’october 1860 concluda il cussegl grond dil cantun da baghegiar enteifer 12 onns ina via da colligiaziun da Mustér, tras Las Ruinas, dalla Val Medel viaden e sur il pass Lucmagn.
Las lavurs han entschiet gl’onn 1870 e l’avertura dalla nova via tras Las Ruinas ha giu liug igl onn 1877. Ils 20 da settember da quei medem onn ei l’emprema carrotscha carrada sur il pass.